Kararlarımızı Etkileyen

Bilişsel Eğilimler

Günlük hayatta beynimizin karar alma ve karar verme mekanizmasını etkileyen birçok yöntem var. Bilişsel Eğilim (Cognitive Bias) de bunlardan biri. Beynin yarattığı, bizimse işimizi kolaylaştıran bu yöntemler aynı zamanda zihinsel verimliliğimizi de artırıyor.

İyi bir kullanıcı deneyimi yaratma konusunda da birçok farklı noktada faydalandığımız bilişsel eğilimler bu ayki bültenimizde sizlerle. Bilişsel eğilimi, çeşitlerini ve UX ile olan ilişkisini tüm detay ve örnekleriyle anlattık.
userspots-bilişsel-egilim-cognitive-bias-bulten

Bilişsel Eğilimler Nelerdir?

Her ne kadar kendimizi rasyonel ve farkında canlılar olarak düşünsek de zihnimiz genellikle dünyaya otomatik ve farkında olmadan yanıt verir. İçinde bulunduğumuz durum gerektirdiğinde karar vermek için çaba sarf ederiz ancak düşüncemizin çoğu bilinçli kontrolün dışında gerçekleşir. Beynimiz bunun için kendine belli yöntemler geliştirmiştir. Bilişsel eğilim de (Cognitive Bias) bunlardan biridir. Beynimizin bilgi işlemesini hızlandırmak için yarattığı, zaman zaman rasyonel nesnellikten sapan ama işimizi de kolaylaştıran kısa yollardır. Bu durumda alınan karar ya da aksiyonlar her ne kadar mantıksız görünse de zihinsel verimliliği artıran durumlar olduğunu söyleyebiliriz.

İyi bir kullanıcı deneyimi yaratma konusunda birçok farklı noktada bilişsel eğilimlerden faydalanabiliriz. Bu nedenle bültenimizin bu ayki sayısında önemli birkaç bilişsel eğilime detaylı yer vermek istedik.
fitts's-law-fitts-yasası-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Fitts’s Law (Fitts Yasası) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Fitts yasası bir insan hareketi modelidir. Bu yasa adını insan hareketlerini inceleyen psikolog Paul Fitts'den alır. Fitts 1954'de yaptığı çalışmalarında; insanların 2 plaka arasındaki kalem hareketlerini takip ederek bazı sonuçlara ulaştı. Çalışmayı yaparken plaka büyüklüklerini ve plakalar arasındaki mesafeyi sürekli değiştirdi. Her değişiklikte hedefe ulaşma süresini ölçmeyi de ihmal etmeyerek bir formül elde etti.

Fitts'in formülü bize; bir hedefe ulaşmak için gereken sürenin uzaklığa ve hedefin kapladığı alan büyüklüğüne bağlı olduğunu anlatır. Hedefinizin, size olan uzaklığı azaldıkça ve kapladığı alan arttıkça hedefinize isabet etme hızınız artar. Tam tersi durumda ise hedefe ulaşmadaki hata oranı artacaktır. Yani hedef ne kadar yakın ve büyük ise ulaşmak o kadar hızlı!
Fitts yasasının günlük hayatımızdaki örneklerini düşünelim.
İnsanların bir aksiyonu kazayla yapmasını istemeyen tasarımcılar arayüzleri ve kontrol panellerini tasarlarken söz konusu aksiyonun başlatma düğmesini olabildiğince küçük tasarlayıp; sürekli hareket alanının dışında konumlandıracaktır. Ya da tam tersi makinelerin Kontrol panellerinde en büyük düğmenin makineyi durduran düğme olduğunu fark ederiz. Olur da yanlışlıkla elimiz çarparsa sorun olmaz çünkü sadece makineyi durdurmuş oluruz.

Fitts'in deneylerindeki söz konusu hedef herhangi bir aksiyon butonu da olabilir. Dolayısıyla insan-bilgisayar etkileşimini sağlayan ekranlarda da Fitts yasasının karşılığını rahatça bulabiliriz. Daha küçük butonların tıklanmasının daha zor olması ve daha çok zaman alması bu butonların boyutunu olabildiğince büyük tasarlamaya yönlendirecektir. Kullanıcının ekranda dikkatinin yoğunlaştığı alan ile ulaşması gereken buton arasındaki mesafenin de yine Fitts yasalarına göre mümkün olduğunca kısa olması gerekir.
3 Örnekle Fitts yasasının kullanıcı deneyimi tasarımı üzerindeki etkisini inceleyelim:
1- Bir sonraki aksiyon butonunun son tıklanan alanın yakınında yer alması hızı artırır.
Açılır menülerde her alt kategorinin, tıklanan alanın hemen bitişiğinde açılarak ilerlemesi.
fitts's-law-fitts-yasası-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
2- Ekranın köşeleri daha rahat ulaşılabilir noktalardır.
Websitelerinde anasayfaya dönmeyi sağlayan marka logosu genelde sol köşede konumlandırılır.
fitts's-law-fitts-yasası-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
3- Daha büyük alana tıklamak daha kolaydır
Ödeme ekranlarında satın alma butonunun, her zaman büyük ve sürekli ekranda en kolay erişilecek konumda olması.
fitts's-law-fitts-yasası-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
curiosity-gap-merak-ucurumu-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Curiosity Gap (Merak Uçurumu) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Merak uçurumu, sahip olunan bilgi ile kayıp bilgi arasındaki boşluğu ifade eder. İnsanların bu boşluğu doldurma eğilimi vardır. Az verilen bilginin daha fazlasını öğrenme ya da bir bulmaca çıktığında çözme eğilimi bu boşluğu doldurma isteğinden kaynaklanır. Eğer iyi bir hikaye anlatıcısı iseniz, insanlarda merak açığını yaratabilir ve bu açığı kullanarak istenilen içerik içine çok rahat çekebilirsiniz. Dizilerin her bölümü soru işaretlerini artıran bir sahneyle sonlanmaz mı? Böylece bir dahaki bölümü kaçırmamaya özen gösteririz ve bu zincir bizi finale kadar sürükler. Merak uçurumunu kullanmak insanların ürünlere bağlılığını artıran bir araçtır.
Kullanıcı deneyimi tasarımında da merak uçurumu kullanılarak
kullanıcılar 2 farklı amaç için yönlendirilebilirler;


1-
Kullanıcıyı ekranda tutmak
2- Kullanıcıyı sayfalar arasında ilerletmek.
Airtable fiyatlandırma tablosunda 3 planın fiyatı verilirken girişimler için hazırlanan planın fiyatı belirtilmiyor. Fiyatını tablodan öğrenemediğimiz plan ile ilgilenmiyorsak bile neyle karşılaşacağımızı merak etmek bu butona tıklanma sayısını artıracaktır.
curiosity-gap-merak-ucurumu-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
curiosity-gap-merak-ucurumu-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Duolingo adlı yabancı dil öğrenme uygulamasında ilerideki dersleri açmak istediğimizde "Bunun kilidini açmak için yukarıdaki tüm becerilerde 1. seviyeye ulaşın" uyarısı ile karşılaşırız.

Sonraki derslere kilit koymak, bu derslerde hangi bilgilerle karşılaşacağımızı bizden saklar ve dersler arasında ilerlemeye teşvik eder.

Userspots Bülten

Her ay tasarım ve teknoloji üzerine yeni stiller, dijital ürünler, projelere yönelik kaynaklar, tasarım ilhamları ve daha fazlasını üyelere ulaştıran bülten.
2300’den fazla kişinin kayıtlı olduğu kulübümüze katıl!
Başvuru için teşekkürler. En kısa sürede sizinle iletişime geçeceğiz.
Lütfen eksik bilgileri tamamlayıp, tekrar deneyin.
decision-fatigue-karar-yorgunlugu-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Decision Fatigue (Karar Yorgunluğu) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
İnsanların çok fazla seçenek karşısında karar vermede zorluk çekmesi halidir. Karar yorgunluğu yaşanmasının tek sebebi karşımızda çok fazla seçenek olması değil aynı zamanda karar anını gün içinde çok fazla yaşamamızdır. Bu anlarda seçtiğimiz herhangi bir seçenekten tatmin olmama, karar için istediğimizden fazla zaman harcama hatta karar verme anından kaçınma gibi bir davranışı sergileyebiliriz.

Çalışırken mutfağa gidip atıştırmak istediğinizde ne yiyeceğinize karar veremeden mutfaktan çıktığınız oldu mu? Peki mutfakta bulduğunuz tek yiyecek simit olsaydı aynı sonucu yaşayacak mıydınız? Markette bir ürün satın alırken aynı ürünün farklı türleri yüzünden seçimde gereğinden fazla zaman kaybettiniz mi? Ya da arkadaşınıza hediye seçerken çok fazla seçenek arasında kararsız kalıp hediye almayı başka bir güne ertelediğiniz oldu mu? İşte bu anlarda karar anının uzaması veya karar anından kaçma eğiliminizin sebebi karar yorgunluğudur.

Kullanıcı deneyimi tasarımında da insanların yaşadığı karar yorgunluğu, tasarım kararlarını etkileyebilecek ya da kullanılabilirlik ölçümünde etkisi olabilecek bir davranıştır. Kullanıcıların seçenekler arasında kaybolması yapmak istedikleri işleme karşı motivasyon düşüklüğüne sebep olabilir. Kullanıcılar hiç bir zaman gereğinden fazla düşünmek veya öngörülerinin üstünde zaman kaybetmek istemezler.
Aldığımız bazı tasarım kararlarıyla bu ekranlarda karar yorgunluğu
çeken kullanıcılara yardımcı olabiliriz:
• Filtreleme ve öncelik sıralaması seçeneklerini koyarak kullanıcıya daha fazla kontrol vermek,
• Kişiselleştirme kullanarak seçenekleri azaltmak,
• Öneriler ve çok tercih edilenler gibi listeler oluşturarak daha sınırlı içerikler oluşturmak
seçim zorluğunu azaltacak kararlar arasındadır.
- Medium'da ilgilendiğiniz konu ile ilgili karar vermenizi zorlaştıracak kadar fazla makale ile karşılaşabilirsiniz. Ancak listeleme sayfasındaki tag'ler sayesinde bu listenin kapsamını daraltarak istediğiniz konuya daha hızlı ulaşabilirsiniz.

- E-ticaret sitelerindeki ürün listelerinde sonu gelmeyen sayfalar kullanıcı için göz korkutucu olabilir. Bu nedenle bu sayfalarda ayrıntılı filtreleme ve öncelik sıralaması seçenekleri eklenerek kullanıcıya daha kontrollü bir tercih fırsatı verilir.
decision-fatigue-karar-yorgunlugu-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Endowment-Effect-Bağış-Etkisi)-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Endowment Effect (Bağış Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
İnsan davranışlarına bakıldığında elde olanı kaybetme korkusunun, elde olmayanı kazanmaya duyulan heyecanın önüne geçtiği görülür. Kısacası kaybetmektense kazanmamak daha çok tercih edilir. Bağış etkisi de "kayıptan kaçınma" davranışının bir sonucudur ve sahip olmaya devam etme davranışını doğurur.

Bağış etkisi, kullanıcı deneyimi tasarımında bir kez gelen kullanıcının ürünü kullanmadaki devamlılığını artıracak bir etki olarak kullanılabilir. Önemli olan kullanıcının ürünü sahiplenmesine sebep olacak anı yaratmak ve kullanıcıyı alıştırmaktır. Daha sonra bağış etkisi kullanıcının ürünü sahiplenmesine yardımcı olur. Bu sonucun yanında yeni bir ürün tasarlamışsanız kullanıcının önceki ürünü bırakmasını sağlamak yine bağış etkisi sebebiyle zorlaşabilir.

Bu etkiyi kullanarak kullanıcı bağlılığını kazanmanın en bilinen yöntemi; kullanıcıya, ürünü kullanmaya ilk başladığında ücretsiz deneme süresi tanımaktır. Bazı ürünler öğrenci paketleri ve 1-6 aylık ücretsiz sürümlerle hayatımıza girer, bu süre içinde sıkça kullanır ve alışırız. Ücretsiz kullandığımız dönem bitttiğinde ise bilmediğimiz bir ürünü kullanmaktansa alıştığımız ve hakim olduğumuz, başka bir deyişle sahiplik hissettiğimiz ürüne para ödemeyi tercih ederiz. İstenen ücret ilk hafta bize fazla geliyorken, 3 ay sonra bu ücreti ödemek ürünü kaybetmektense tercih edeceğimiz bir davranış olacaktır.
- Spotify'ı ilk kullanmak istediğimizde aylık 10 dolar vermek gereksiz gelebilir. Ancak uygulamayı kullanmaya alıştıkça premium planda olan özellikler daha çekici gelmeye başlar ve zamanla alıştığımız uygulamanın daha iyi versiyonunu kullanmak için gerekli ücret makul görünür.
Endowment-Effect-Bağış-Etkisi)-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Figma ilk defa giriş yapanlara 1 aylık ücretsiz başlangıç planı hazırlamıştır. İlk defa Figma kullanacak olanlar başladıkları gün nasıl bir uygulama ile karşılaşacaklarını bilmeden, vermek istemedikleri ücreti 1 ay sonra ürünü sahiplenerek vereceklerdir.
Endowment-Effect-Bağış-Etkisi)-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Hindsight-Bias-Geri-Dönüş-Yanılgısı-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Hindsight Bias (Geri Dönüş Yanılgısı) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır?
Bildiğimiz üzere ileri görüşlü, olmak gelecekte olabileceklere dair doğru tahminler yürütmeye denir. Geri dönüş ön yargısı ise bu durumun tam tersini hissetmenin karşılığıdır. Yani söz konusu olay gerçekleştikten sonra insanların, olayın daha önceden yaşanacağını bildiğine dair yaşadığı bir yanılgıdır. Bu etkiye yanılgı denmesinin sebebi ise; kişilerin aslında iddia ettiği şeyi bilmediği, sadece biliyormuş gibi hissetmesidir. Diğer bir deyişle "başından beri biliyordum" yanılgısıdır.

Örneğin bir akşam tiyatroya gitmek isteyen kişinin toplu taşıma yerine özel arabayla gitmeyi tercih ettiğini düşünelim. Kişi yolda yaşanan bir trafik kazası yüzünden tiyatroya geç kaldığında "Bu saatte trafik olacağını biliyordum, hata ettim, metro ile gelmeliydim" diyerek geri dönüş yanılgısına düşer. Aslında trafik olduğunu daha önceden bilmiyordur sadece bildiğini zanneder.
Geriye dönüş yanılgısının 3 çeşidi vardır:
1- Kaçınılmazlık: "..olması gerekiyordu, zaten başka yolu yoktu" hissini yaşadığımız anlar.
2- Öngörülebilirlik: "..olacağını biliyordum, daha önce bunu tahmin etmiştim" dediğimiz anlar.
3- Bellek bozulması: "..olacağını söyledim" iddiasında bulunduğumuz anlar.

Geri dönüş yanılgısı, kullanıcı deneyimi tasarımı sürecinde genellikle saha araştırması yaparken dikkat edilmesi gereken bir insan davranışıdır. Araştırma sırasında yaptığımız görüşmelerde kullanıcıların geçmişteki kararlarını nasıl aldıklarını sorarken geri dönüş yanılgısına düşerek taraflı cevaplar vermelerine sebep olmamak gerekir.

Yeni çıkan bir ödeme sisteminin kullanma motivasyonunu araştırdığınız görüşmelerde eğer kullanıcılara "Daha güvenli olduğunu bildiğiniz için mi bu ürünü kullanmaya başladınız?" ya da "Ürünün güvenli olduğunu nereden öğrendiniz?" sorularını sorarsanız onların süreci hakkında tahmin yürüterek kullanıcıların geri dönüş yanılgısına düşmesine sebep olursunuz.

Bunun yerine "Neden bu ürünü kullanmaya karar verdiniz?" sorusuyla insanların geçirdikleri tüm süreci objektif bir şekilde anlatmalarına yardımcı olmalısınız. Çünkü davranışları tahmin etmek kullanıcıların, geçmişte sizin yürüttüğünüz tahmini gerçekleştirdikleri yanılgısını doğurabilir.
Social-proof-sosyal-deney-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Social Proof (Sosyal Delil) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Akşam yemeği için dışarıda olduğunuzu ve yeni bir şeyler denemek istediğinizi düşünün. Hiç gitmediğiniz, tüm özellikleri neredeyse aynı iki pizzacı var karşınızda. Aralarındaki tek fark biri neredeyse tamamen doluyken diğeri eh işte... O an kaçımız '' bu kadar insan lezzetin adresi konusunda yanlış karar vermiş olamaz herhalde...''  yorumunu yaparız?

Social proof/Sosyal delil, İnsanların nasıl davranacaklarını belirlerken kullandıkları değerlendirme yaklaşımlarından biri. Kişi kendisi için doğru kararı verme ya da davranışı seçmek konusunda  emin olmadığı anlar için kendisine yardımcı olabilecek ipuçlarının arayışına girer. Bu ipucu alanlarından biri de diğer insanların tercihleri olmaktadır. Benzer bir durumla karşılaşmış ve aksiyon almış diğer insanların yaptığı seçimleri, izledikleri yolları kendisine referans alma eğilimi gösterir. Bu noktada diğer izlenilmiş yol doğru olarak kabul edilir. Bu nedenle eylemi uygulayan kişi sayısı ne kadar fazlaysa, ilgili eylem karar aşamasında olan kişiye çok daha uygun ve ikna edici görünür.

Kullanıcı Deneyimi alanında ağırlıklı olarak iki temel amaç için bu eğilimden faydalanmaktayız; biri güvenilirliği sağlamak,  diğeri kabul ve adaptasyonu kolaylaştırmak. Peki nerelerde karşılaşırız? Biraz daha somut noktalara örnek vermek istersek; kullanıcı değerlendirmeleri, kişilerden referanslar, kullanıcı/takipçi sayısı, davranış/tercih bilgisi detaylarını sayabiliriz.
Social-proof-sosyal-deney-userspots-bilissel-egilim-cognitive-biasSocial-proof-sosyal-deney-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
ikea-effect-ikea-etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Ikea Effect (Ikea Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
İnsanların, nihai ürünün kalitesinden bağımsız olarak, o ürünün nihai hale gelme sürecinde kısmen katkı sağladıkları takdirde, ilgili ürünün kendileri için anlam ve değerinde artış gözlenmektedir. Bu eğilimi kendi ürünlerine en iyi şekilde yansıtmış olan Ikea, bu davranış modeline de adını vermiş. Elde edilecek sonuç için emek vermek, insanlar ile emek verdikleri konu arasındaki bağı güçlendirmektedir.

Bu noktada Ikea etkisinin küçük veya büyük çaba sarf etmekle ilgili olmadığını, daha çok görevin tamamlanmasıyla ilgili olduğunu belirtmekte fayda var. Ikea etkisi, kullanıcının tamamladığı görevin sonucunda ortaya çıkan ürünün keyfini çıkarması anını temsil etmektedir. Bu noktada insanlara, kullanıcılara daha iyi bir deneyim sağlamak için işleri çok kolaylaştırmak her zaman gerekli bir yaklaşım değildir. İnsanları biraz da sonuca giden yolun deneyiminden keyif almaya izin vermek, kendilerine sunulan nihai çıktıya doğrudan sahip olmalarından daha anlamlı olabilmektedir. Kontrolün biraz da kendinde olması insanlar için önemli olabilen bir detaydır.

Kullanıcı deneyimi alanında ürün/hizmet ve kullanıcı arasındaki bağı güçlendirmek, kullanıcı gözünde kıymetin artırılması noktaları fayda sağladığını söyleyebiliriz. Peki nerelerde karşılaşırız? Biraz daha somut noktalara örnek vermek istersek; kullanıcının ihtiyaçlarına göre kendi yaratabildiği şablonlar, kendine özel profil düzenleme seçenekleri, kendi ihtiyacına uygun düzenleme, fitreleme imkanı detaylarını sayabiliriz.
- Notion: kullanıcının ihtiyaçlarına göre kendi yaratabildiği şablonlar
ikea-effect-ikea-etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Behance: Kendine özel profil düzenleme seçenekleri
ikea-effect-ikea-etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Gmail/Inbox: Kendi ihtiyacına uygun düzenleme, fitreleme imkanı
ikea-effect-ikea-etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Investment-Loop-Yatırım-Döngüsü-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Investment Loop (Yatırım Döngüsü) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
İnsanlar bir konu için para, zaman, bilgi ve emek yatırımı yaptıkları takdirde ileride bu yatırımı gerçekleştirdikleri konuya geri dönüş ihtimalleri artmaktadır. Geri dönüşte yaşanan artışın yanı sıra bu yatırım sayesinde ilgili yatırımın yapıldığı konunun da kişi gözünde kıymetinin artma ihtimali yükselir. Bu eğilime doğru nokta ve miktarda yönlendirme yapıldığı takdirde tekrar kullanım için önemli bir tetikleyici yaratma şansı doğmaktadır. Ayrıca yatırımı yapan kişinin daha sadık bir yaklaşıma sahip olma olasılığı artar.

Kullanıcı deneyimi alanında ağırlıklı olarak fayda sağlayacağı konular için kullanıcılarda tekrar tekrar kullanım alışkanlığını sağlamak, kullanıcının vefa duygusunu artırmak, rakip bir alternatifi tercih etme ihtimalini azaltmak başlıklarını örnek verebiliriz. Nerelerde karşılaştığımıza biraz daha somut örnekler vermek istersek; kullanıcının kendi listelerini oluşturması, kullanıcıların profil oluşturması detaylarını sayabiliriz.
- Spotify: Kullanıcının kendi listelerini oluşturması
Investment-Loop-Yatırım-Döngüsü-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
-Facebook: Kullanıcının profil oluşturması
Investment-Loop-Yatırım-Döngüsü-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Decoy-Effect-Yem-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Decoy Effect (Yem Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Sinemaya gitmişsiniz ve harika bir aksiyon filmini izlemek üzeresiniz. O aksiyonun yanına tabii ki mısır gider diyerek patlamış mısır makinesinin önünde bulmuşsunuz kendinizi ve birazdan cazip fiyat alternatifinin kararsızlığı ile o sıkça sorduğunuz soruyu soracaksınız; orta boy mu olsun yoksa büyük mü?

Yem etkisi, sunulan iki seçeneğin yanına bir üçüncü seçenek eklenerek verilecek kararı arzu edilen yönde etkilemek amaçlı faydalanılan bilişsel bir eğilimdir. "Yem", diğer seçeneklerden birini çok daha çekici hale getirmek için kurgulanır ve tüm özellikleri bu yapıyı güçlendirecek şekilde ayarlanır. Yem Etkisi, en az çekici seçeneği artık bir alternatif olmaktan çıkarır, görünmez hale getirir denebilir. Kullanıcılara akıllı bir seçim yaptıklarına ve paralarının karşılığında iyi bir değer elde ettiklerine dair güven verir.

Sadece 3 fiyatlandırma seçeneğine sahip olmak, yem etkisi stratejisine sahip olmak anlamına gelmez. Çalışması için çekici görünmesi istenen seçeneğin diğer seçeneklerden birine asimetrik olarak baskın olması gerekir. Bir "yem" diğerlerine kıyasla cazip olmadığı için bilinçaltında reddedilecek bir yaklaşım ile sunulmalıdır. Bu sayede genellikle en pahalı seçeneğin çekiciliğini artırmış olma imkanı doğar.

Dijital dünyada en sık karşılaştığımız noktaya üyelik paketi alternatiflerinin sunulduğu durumları örnek verebiliriz.
- Spotify: Üyelik Alternatifleri
Decoy-Effect-Yem-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Mailchimp: Üyelik Alternatifleri
Decoy-Effect-Yem-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Hick's-law-Hick's-yasası-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Hick's Law (Hick’s Yasası) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Hick/Hick-Hyman yasası, mevcut uyaranların sayısı ile bir bireyin herhangi bir uyarana tepki verme süresi arasındaki ilişkinin incelenmesi sonucu ortaya çıkmış, adını da bu çalışmayı yürüten iki bilim insanından almıştır. Tercih yapacak kişinin önünde ne kadar çok ve düzensiz uyaran olursa, hangisiyle etkileşime geçeceğine karar vermesi o kadar uzun sürer. Genel olarak, Hick Yasasının uygulanma temeli basittir; uyaranların sayısını azaltın ve daha hızlı karar alma süreci elde edin. Hick Yasası'nın formülü şu şekilde tanımlanmıştır:RT = a + b log2 (n)

“RT” reaksiyon zamanı, “(n)” varolan uyarıcı (seçenek) sayısı ve “a” ile “b” bir işin gerçekleşmesi için gereken koşullara ve işin kendisine bağlı değişkenlik gösterebilen keyfi sabitler olarak belirlenmiştir.

Kullanıcı deneyimi alanında ağırlıklı olarak fayda sağlayacağı konular için seçenekleri gruplayabilme, karmaşık bir yapıyı basit adımlara bölerek aktarabilme ve kullanıcı için önemli ihtiyaç noktalarını alternatifleri arasında öne çıkarma başlıklarını örnek verebiliriz. İyi bir kullanıcı deneyimi sunabilmek için ilk olarak onların ihtiyaçlarına cevap verecek işlevleri bulmak oldukça önemlidir. İkinci olarak; onları en çok ihtiyaç duydukları belirli işlevlere yönlendirmeniz gerekir. Kullanıcılar ihtiyaçlarına giden yolda karar verme sürecine takılıp kalırlarsa, kafaları karışabilir ve ziyaretlerini hedefe ulaşmadan sonlandırabilirler.
Hick's-law-Hick's-yasası-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Bandwagon-Effect-Bandwagon-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Bandwagon Effect (Bandwagon Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Bandwagon etkisi, insanların bir eylemi gerçekleştirmeden önce başkalarının yaptıklarına veya düşündüklerine göre ilerleme eğiliminde olduklarını gösteren bir sosyal davranıştır. Eğer birçok insan bir fikir veya davranışı benimsemişse, bu fikir veya davranışın kabul edilme olasılığı da artar. Kısacası, insanlar bir eylemi/düşünceyi eğer başka insanlar da uyguluyorsa/düşünüyorsa onlar da uygulamaya, inanmaya daha yatkındır. Gündelik hayatta kullandığımız "sürü zihniyeti" kavramı da Bandwagon etkisinden izler taşımaktadır.

İnsanların bir grupla birlikte gitme cazibesi, kendi belirli değerleri ve inançlarının önüne geçebilmektedir. Örnek vermek gerekirse, bir ekibin üyeleri, bir projedeki kusurları göremeyebilirler çünkü grup üyelerini grup düşüncesi adı verilen ilgili bir kavramda desteklemek isterler. Herkesin hemfikir olduğu bir senaryoda Bandwagon etkisinden şüphelenmek çok da yanlış olmaz.

Kullanıcı deneyimi alanına baktığımızda, Bandwagon etkisi ile web sitelerinde ve mobil uygulamalarda gördüğümüz kullanıcı aktiviteleri, diğer insanların da aynı eylemi gerçekleştirdiğini gözler önüne sererek kullanılan uygulamayı veya web sitesindeki ürünleri daha cazip hale getirmeyi amaçlar.
- Aynı sitedeki farklı kullanıcıların aktif olmasını bir kullanıcı olarak görmek, gerçekleştireceğiniz eylemi tamamlamanızı kolaylaştırır.
Bandwagon-Effect-Bandwagon-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Sosyal medyada takipçi sayıları, görüntülenme sayıları ile toplu hareketin altı çizilir.
Bandwagon-Effect-Bandwagon-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Puanlanan, yorumlanan ürünler başka insanların da bu ürünü kullandığını hatta bu üründen memnun olduğunu göstererek diğer insanların da ürünü satın almasını sağlar.
Bandwagon-Effect-Bandwagon-Etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Zeigarnik-Effect-Zeigarnik etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Zeigarnik Effect (Zeigarnik Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
İnsanlar yarıda kalmış işleri hatırlamakta zorlanmazken tamamladığı işleri unutmaya daha çok yatkındır. Bir görevi tamamlamadaki motivasyonumuz, o görev tamamlanıncaya kadar hafızamızda kalır ve tamamlandıktan sonra bu motivasyonumuzun sona ermesi ile artık o görevi aklımızda tutmayız. Zeigarnik etkisi, beynimizin tamamlanan işler üzerinde daha fazla enerji harcamadığını, tamamlanması gereken işlere odaklandığını fark etmemizi sağlar.

Günlük hayatta da yapılacaklar listesi hazırlamamız, sonu bir olaya bağlanmayan kitap ve filmlerin hikayelerini daha iyi hatırlamamız Zeigarnik etkisinin hayatımızda yer aldığını göstermektedir.

Kullanıcı deneyiminde Zeigarnik etkisine baktığımızda, kullanıcıya sunulan içeriklerde bir motivasyon sağlamak için kullanıldığını görebiliriz. Tasarlanan ürünlerde/servislerde kullanıcıya belli görevler yaptırmak için bu etkinin kullanıldığı durumlar da vardır.
- Kullanıcıdan tamamlanması beklenen aksiyonlarda, onun tamamlamadığı kısmı göstererek Zeigarnik etkisi ile motive edilir.
Zeigarnik-Effect-Zeigarnik etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- LinkedIn, bu etkiyi profil sayfalarında kullanır. Profil sayfasını her açtığımızda, profilin eksik olduğunu ve profili tamamlamamız gerektiğini söylüyor.
Zeigarnik-Effect-Zeigarnik etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Online yazılarda, yazıyı okumayı tamamlayabilmek için üyelik/güncelleme istenmesi, bu etki göz önüne alındığı için yazı bitmeden öne çıkar.
Zeigarnik-Effect-Zeigarnik etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Goal-gradient-Effect-Hedef Gradyan-Etkisi -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Goal Gradient Effect (Hedef Gradyan Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Tatile çıkmanıza bir iki gün kala hazırlıkları artırmanız, okul ödevlerinde, sınavlarında son gün çalışmak için efor harcamanız size tanıdık geliyor mu? Hedefinize yaklaştıkça çabalarınızı artırma fenomeni, hedef gradyan etkisi olarak bilinir. Bir hedefe ne kadar yaklaşırsak onu tamamlamak için o kadar çok çalışırız. Hedefimize  yakınlaşıyor hissi bile bizi o hedefe daha hızlı ulaşmak için teşvik edebilir. Aslında gerçekten ilerleme kaydedip kaydetmediğimizin bir önemi yoktur. Bu ilerlemeyi görünür kılmak, gelişimi göstermek ve hedefin ne olduğunu net bir şekilde ifade etmek bu süreçte önemlidir.

Bir hedefe doğru ilerlediğimizi göremezsek, muhtemelen pes ederiz. Bu nedenle, hem bu ilerlemeyi hem de çabalarımızı görselleştirmek, süreci tamamlamak adına insanları teşvik eder. Hedefin ne olduğunu ve bu hedef ile ne kazanacağımızı açıklamak da insanları motive etmede dikkat edilmesi gerekilen bir noktadır.

Kullanıcı deneyimi alanında bu etkinin kullanımına baktığımızda birçok ürün, ilerleme çubukları veya kontrol listeleri kullanarak yansıtılır. Kullanıcıların sunulan hedefe başlamasına yardımcı olmak ve belirli bir görevi tamamlama olasılığını artırmak için kullanılır. Bu ilerlemenin görselleştirilmesi, oyunlaştırmanın kullanılması bu çabalarımızı hızlandırmaya yardımcı olur.
- Görsel olarak sağlanan ilerleme çubukları, kullanıcıların ne kadar çaba sarf ettiklerine dair geri bildirim sağlar ve hedeflerine yaklaştıklarını göstererek onları motive eder.
Goal-gradient-Effect-Hedef Gradyan-Etkisi -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Ücretsiz kahve kazanmak için her kahve satın aldığınızda size bir damga veren kartlarda önceden damgalanmış iki alanlı kartı alan insanlar kendilerini daha ileride hissediyor ve daha büyük bir hevesle bu kartları doldurmaya çalışıyorlar.
Goal-gradient-Effect-Hedef Gradyan-Etkisi -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Kullanıcının hedefe giden yolda katettiği mesafeyi ve başarıyı görselleştirme ile göstermek onları daha çok motive eder.
Goal-gradient-Effect-Hedef Gradyan-Etkisi -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Default-Bias-Varsayımsal-Önyargı -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Default Bias (Varsayımsal Ön Yargı) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Değişme teşviki zorlayıcı olmadıkça insanların kendilerine sunulan varsayılan duruma bağlı kalma olasılıkları daha yüksektir. Mevcut durumu sürdürmek ve bir şeyleri değiştirmek için harekete geçmemek insanların daha çok tercih ettiği bir davranıştır. Buna "Statüko Ön Yargısı" da denir.

İnsanlara iki seçenek sunulduğunda, seçeneklerden biri mevcut durumu devam ettirme seçeneği ise insanlar bu durumu daha iyi bir seçenekmiş gibi görmeye yatkınlardır. Bu nedenle, birkaç seçenek arasından seçim yapıldığında, varsayılan olanı tercih etme eğilimi daha yüksektir.

Kullanıcı deneyimi alanında, kullanıcıya sunduğunuz seçenekler arasında varsayılanların etkisinin daha  güçlü olmasıyla, kullanıcılara önceden tanımlanmış belirli seçimleri yaptırmak daha kolaydır. Kısacası, ürününüzdeki/servisinizdeki tüm varsayılanlar için bilinçli bir seçim yapmak kullanıcı açısından çok önemlidir. Bazı örneklerde kullanıcıya kolay bir kullanım sağlanmak istenirken bazı örneklerde ise kullanıcıya varsayımsal ön yargı ile başka seçeneklerin kolaylıkla kabul ettirilmeye çalışıldığını görebiliriz.
- İnternette bir arama yaptığımızda listenin başında sıralanan sitelere otomatik olarak yönleniriz.
Default-Bias-Varsayımsal-Önyargı -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Önceden işaretlenmiş bir kutu ile sunulan seçenekler varsayılan olarak algılanır ve kullanıcı çoğu zaman bu seçeneği sorgulamaz.
Default-Bias-Varsayımsal-Önyargı -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Varsayılan olarak gösterilen paketlerin satış oranı daha yüksektir.
Default-Bias-Varsayımsal-Önyargı -userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Progressive-Disclosure-Aşamalı İlerleme-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Progressive Disclosure (Aşamalı İlerleme) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Aşamalı ilerleme ilkesi, komplike özelliklerin aşamalı olarak ortaya çıkması bir arayüzün kullanımını kolaylaştırır. Kolay kullanım için önce temel özelliklerin gösterilmesi ve daha sonra kullanıcılar alıştıkça yeni özelliklerin eklenmesi daha doğrudur. Bu noktada ne yapıyorsak basit yapmalı, ihtiyacı önceliklendirmeli ve gereksiz ayrıntılardan uzak durmalıyız. Aşamalı ilerleme ile tasarlanmış bir üründe/serviste ekranda ilk sunulan bilgiler, kullanıcıda bu bilgilerin önemli olduğu hissini uyandırır.

Aşamalı İlerleme, kullanılabilirlik anlamında etkili bir olgudur. Bir şeyin kademeli olarak sunulması öğrenilebilirlik ve verimlilik açısından işimizi kolaylaştırır; buna ek olarak hata yapılma oranını azaltır. O yüzden, başlangıçta, kullanıcılara en önemli seçenekleri gösterip sonrasında daha özelleşmiş seçenekleri sunmak kullanıcı deneyimi açısından uygun olacaktır. Eğer kullanıcı isterse daha fazla bilgiye maruz kalabilir.

Tasarlanan uygulamanın, sitenin veya sistemin basitten karmaşığa doğru kademeli olarak gitmesi kullanıcı deneyimi açısından uygundur.
- Kullanıcı istediği bilgileri görüntüleyerek kademeli olarak bilgiye maruz kalır ve bu kullanım kolaylığı sağlar.
Progressive-Disclosure-Aşamalı İlerleme-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
- Kullanıcının akışta kademeli olarak ilerlemesi, önemli özelliklere/alanlara daha fazla odaklanmasını sağlar.
Progressive-Disclosure-Aşamalı İlerleme-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Framing-effect-çerçeveleme-etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias
Framing Effect (Çerçeveleme Etkisi) Nedir?
UX Alanında Nasıl Kullanılır ve Örnekleri Nelerdir?
Çerçeveleme etkisi ile bir konunun ifade edilme şeklini değiştirerek karar alıcıların farklı kararlar alabilmesini sağlayabiliriz.
Örneğin bir araştırmada;
600 kişilik bir şehrin ölümcül bir hastalık tarafından saldırıya uğraması muhtemeldir. Şehrin salgınla mücadele etmesine yardımcı olacak bir strateji seçmeniz istenmiştir.
• A seçeneği ile 200 kişinin hayatı kurtulacaktır.
• B seçeneği ile %33 ihtimal ile 600 kişinin tamamının hayatı kurtulacak, %66 ihtimal ile hiç kimsenin hayatı kurtulamayacaktır.

Bu durumda araştırmaya katılanların %72'si A seçeneğini seçmiştir.

Fakat aynı seçenekler farklı ifadeler ile sorulunca kişilerin tercihleri değişmiştir:
• C seçeneği ile 400 kişi ölecektir.
• D seçeneği ile %33 ihtimal ile hiç kimse ölmeyecek fakat %66 ihtimal ile 600 kişinin tamamı ölecektir.

Bu sefer katılımcıların %78'i D seçeneğini seçmiştir. A ve C, B ile D aslında aynı seçenekler olsa da sorulma şekilleri insanların tercihlerini değiştirmiştir.
- Bir sonucu pozitif şekilde ifade etmek tahmin ettiğimizden çok daha fazla işe yarayabilir.
- NNGroup adresindeki bir makalesinde bu etkinin tasarım kararları noktasındaki farklılıklarını göstermek istemiştir. "20 kişiden 4'ü arama'yı bulamadı" diye raporlanan bir kullanılabilirlik testi bulgusu, "20 kişiden 16'sı arama'yı bulabildi" ifadesine göre daha büyük bir etki yaratmıştır.
Framing-effect-çerçeveleme-etkisi-userspots-bilissel-egilim-cognitive-bias

Bültenler

Her ay tasarım ve teknoloji üzerine yeni stiller, dijital ürünler, projeleriniz için kaynaklar, tasarım ilhamları ve daha fazlası hakkında içerikler paylaşıyoruz.