Bilgi Mimarisi Hangi Yöntemlerle Tasarlanır?

Yazar
Defne İnan

Bilgi Mimarisi Nedir?

Bilgi mimarisi denildiği zaman ilk önce web sitelerinin menüleriyle kısıtlı bir dünya akla geliyor. Fakat bilgi mimarisi dijital dünyadan çok daha önce var olan bir bilim ve sanat. Tanımına bakarsak; bilgi mimarisi insanların bilgiyi kolay bir şekilde bulmaları için düzenlemek, organize etmektir. Bilginin kolay keşfedilebilirliği sayesinde insanların bilişsel yükünü azaltmayı sağlar. Web siteleri için de gerçek dünya için de bu tanımı kullanabiliriz.

En basit örneğini kütüphanelerde görebiliriz. Kütüphaneye girdiğinizde kitapların türlerine göre ya da alfabetik olarak gruplandığını ve sıralandığını görürüz. Bilgi mimarisinin tanımını düşündüğümüzde bunun da bir gruplama ve organize etme şekli olduğunu anlayabiliyoruz. Kütüphaneler dışında havaalanlarında gördüğümüz yönlendirme ve tabelaların, restoranlarda gördüğümüz menülerin hepsini bilgi mimarisine örnek olarak verebiliriz.

Peki bilgiyi nasıl organize ediyoruz?

Saul Wurman, bilgileri gruplamak için 5 yol olduğunu belirtir.

1. Lokasyona göre gruplama; tüm haritalar bu gruplama türünün en önemli örneğidir. Bir başka örnek olarak da vücut bölümlerinin gösterildiği medikal sözlükler verebiliriz. En iyi örneklerini Ikea ürünlerinde gördüğümüz mobilya montajını gösteren kılavuzlarda da parçalar konumlarına göre gruplanarak verilir.


2. Alfabetik gruplama; hepimizin çokça aşina olduğu bir gruplama yöntemidir. En çok sözlüklerde gözlemleyebiliriz. Kolay bir gruplama yöntemi olmasının yanında bir o kadar da doğru yerde kullanılması önemlidir. Chris How, bilgi mimarisini anlattığı bir konuşmasında bir yemek tarifi kitabında yemeklerin alfabetik bir şekilde gruplanmasını örnek olarak veriyor. Limonlu kek yapmak istediniz mesela tarifini “L” harfi altında Lahmacun tarifinin yanında mı bulmayı mı beklerdiniz yoksa Tatlılar arasında Kekler diye bir alt kategoride mi görmeyi beklerdiniz? Bunun gibi düşündüğümüzde herkesin alışık ve kolay bulduğu yöntemler her zaman doğru değildir.

3. Zamana göre gruplama; bilgiyi sekanslarına ayırarak zamana göre sıralayarak gruplamaktır. Kronolojik olarak gruplanan her bilgi bu grupta yer alır. Adım adım verilen yemek tarifleri veya ailenin yaşlısından en küçüğüne kadar gösterilen aile ağaçları buna örnek olarak verilebilir.

4. Kategori oluşturarak gruplama; web siteleri ve uygulamalarda en çok kullanılan yöntemdir. Bilgi burada benzerliklerine göre gruplanır. Örneğin; market reyonları kategorilere göre gruplanarak oluşturulmuştur. Kategoriye göre gruplamak insandan insana çok değişkenlik gösterebilecek bir durumdur. Bazı insanlar domatese sebze yerine meyve diyebilir. Özellikle kültürün, coğrafyanın insanların düşünce tarzına çok etkili olduğunu biliyoruz. İnanışlar ve yaşayış biçimleri bilgiyi analiz edip anlama şeklimizi yönlendiriyor. Örneğin; bir hayvan bizim için özel bir anlam ifade etmezken bazı inanışlarda kutsal olduğu için bir gruplama çalışmasında çok farklı bir kategoride yer alabilir. Dolayısıyla kategorilerine göre bilgiyi gruplarken insanlar için farklı anlamlar içerebileceğini unutmamak önemlidir.


5. Hiyerarşik gruplama;
daha çok sayısal verilere göre gruplamaktır. Grafikler ve çizelgeler bunlara örnek olarak gösterilebilir. Web sitelerinde ise ‘En Çok Satılanlar’, ‘En Popüler İçerikler’ bu gruplama yöntemiyle oluşturulur.


5 farklı yöntemden bahsettik fakat genelde tüm bu yöntemleri bir arada kullanıyoruz. Özellikle bir web sitesinin tek bir yöntemi kullandığını göremezsiniz. Birlikte kullanımlara verilebilecek en güzel örnek Periyodik tablodur aynı zamanda bilgi mimarisinin en güzel örneklerindendir. Tabloda hem hiyerarşik hem kategori bazlı gruplama olduğunu gözlemleyebiliriz.

Kullanıcı Deneyiminde Bilgi Mimarisi

Kullanıcı Deneyimi alanında bilgi mimarisi sitelerin ve uygulamaların kategorilerinin oluşturulması, site içindeki gezinmelerin düzenlenmesi, arayüz elementlerinin ve içeriklerin yerleştirilmesi gibi konularda kullanılır. Kullanıcıların görmediği strüktürlerin oluşturulmasında da, ön yüzde gördüğümüz tasarımların temelinde de bilgi mimarisi vardır.

Bilgi mimarisinin kullanıldığı alanlar ve temelleri için genel olarak;


- Yapılandırma, düzenleme ve etiketleme, (Structuring, organising and labelling)

- Kategorilere ayırma ve kategorileri isimlendirme,

- Site içerisindeki bulunabilirliği ve keşfedilebilirliği destekleme,

- Kategorilerin altındaki bilgi miktarlarının dengelenmesi,

- Site navigasyonu, kullanıcıların gezinmelerini destekleme,

maddelerini sıralayabiliriz.

Peki bir web sitesi için bilgi mimarisi çalışması yapıldığı zaman genel hatlarıyla hangi adımlardan geçiyoruz?

1. Öncelikle web sitesinde verilen içerikler gruplanır. Bu gruplamalar ile kategorilerin oluşması sağlanır. Bu aşamada Kart Gruplama ve Ağaç Testi gibi yöntemler kullanılır.

2. Daha sonrasında ‘Site Haritası’ gibi yöntemler kullanılarak sitenin temel navigasyonları oluşturulur.

3. Web sitelerinin temel yapısını oluşturduktan sonra bir iskelete giydirmeye başlanır ve wireframe’ler çizilir. Wireframe aşamasında gruplanan kategoriler, oluşturulan navigasyonlar fiziksel haline bürünmeye başlar.

Genel olarak değerlendirdiğimizde bir web sitesi veya uygulamanın temel yapısı tüm kullanımı etkiler. İlk başta oluşturulan kategoriler ürünlerin etiketlenmesiyle site içerindeki aramanın da temellerini oluşturur. Doğru gruplama, etiketleme kullanıcıların aradığı bilgiye daha kolay ve hızlı ulaşmasını da sağlar.

Bilgi Mimarisi Kapsamında Kullanılan Yöntemler

Menü içeriklerinin ve kategorilerin oluşturulmasında en çok ‘Kart Gruplama’ ve ‘Ağaç Testi’ yöntemleri kullanılır. Genelde iki yöntemin birlikte kullanıldığı çalışmalar görebilirsiniz. Ağaç testi var olan bir hiyerarşi yapısının doğruluğunu ölçmek için kullanılırken kart gruplama yönteminde bilgilerin gruplanmasıyla yeni bir hiyerarşi, sınıflandırma oluşturmaya çalışılır. Bu yüzden birlikte kullanımlarında hangi sırayla uygulanacağı çalışmanın yapısına göre farklılık gösterir. Örneğin yeni kurulmuş bir marketin uygulamasını tasarlıyorsanız ana kategorileri oluşturmak için öncelikle kart gruplama yöntemini kullanarak ürün gruplarını, alt kategorileri ve ana kategorileri oluşturursunuz. Yani bir ürün ağacı oluşturmaya çalışırsınız. Daha sonrasında da ağaç testi yöntemini kullanarak da oluşturduğunuz ürün yapısının doğruluğunu test edersiniz. Fakat ürün ağacı olan bir firma için uygulama yaparken öncelikle mevcut ağacı test ederek başlarsınız. Gerekli olan durumda ise kart gruplama yapılarak mevcut ağaçta sorunlu görülen noktalar düzenlenebilir. Süreç boyunca ağacın testinin sonuçları iyileşene kadar bu yöntemler dönüşümlü olarak kullanılabilir.

Peki bu yöntemleri nasıl uyguluyor ve analiz ediyoruz?

Kart Gruplama Yöntemi

Kart gruplama online veya offline (yüz yüze) gerçekleştirilebilir.

Online kart gruplama; sınıflandırılmak istenen içerik kartlar haline getirilerek katılımcılardan bu içeriği gruplamaları istenir. Böylelikle kullanıcının gözünden hiyerarşi ile ilgili bilgi sahibi olunur. Online kart gruplama için Optimal Workshop gibi araçlar kullanabilirsiniz.

Offline kart gruplama; belirlenen kriterlere göre çağırılan kullanıcılarla yüz yüze gerçekleştirilen bir çalışmadır. Kullancılara üzerinde gruplanması istenen içerikler, ürünler verilir.  Daha sonrasında da bu grupları isimlendirirler. Tüm bu süreçte kullanıcıların yorumları alınarak verilen içerikleri ya da ürünleri neden ve nasıl grupladıkları öğrenilmeye çalışılır.

Kart Gruplama analizi nasıl yapılır?

Kullanıcılara sorulan ürünlerin hangi ürünlerle gruplandığı ve grupların nasıl isimlendirildiği incelenir.

Gruplara en doğru isimlerin verilmesi için kategorilere kullanıcıların verdikleri isimler benchmark çalışmaları ile birleştirilir.

Optimal Workshop kullanılarak yapılan kart gruplamalarda analiz için ‘Similarity Matrix'  alanı kullanılarak kartların hangilerinin ne kadar birbirleriyle gruplandığı bilgisine ulaşılabilir. Bu sayede en çok gruplanan kartlar kümeler haline gelerek kategorilerin oluşmasını sağlar. Örneğin; bir maketin uygulaması için ürünleri gruplayarak kategorileri oluşturmaya çalışacaksınız. Aşağıda görünen Similarity Matriks’teki gibi birlikte gruplanan ürünler size kategorileri vermeye başlar.

Ağaç Testi Yöntemi

İçeriğin hiyerarşi yapısının, sınıflandırılmasının; navigasyonda yer alan başlıkların yapısının ve isimlendirmesinin doğru olup olmadığını anlamak için kullanılabilir. Kullanıcılara belli sorular sorarak ağaçta bu sorulara yanıt bulmaları istenir.

Ağaç testi soruları verilirken kullanıcıyı bulması istenen içeriğe çok yönlendirmemek gerekir. Aynı zamanda kullanıcıların kafasını karıştırmayacak açık ve net olarak verilmesi doğru sonuçlar elde edilmesini sağlar.

Ağaç Testi analizi nasıl yapılır?

Yapılan çalışmaya verilen cevaplar her görev için ayrı ayrı değerlendirilir. Analiz ederken; kullanıcı ilk olarak nereye tıklamış, hangi yollardan geçerek cevabı işaretlemiş, nerelerden geri dönmüş, nerelerde çok oyalanmış gibi noktalar incelenir. Optimal Workshop üzerinden kullanıcıların görev bazında izledikleri yollar gözlemlenebilir.

Optimal Workshop üzerinden her görev için genel puan, direkt cevaba ulaşma oranları gibi bilgiler de verilir. Görevlerin ne kadar sürelerde tamamlandığına da bakılır. Tüm bu verilerin analizleri kullanıcıların içerikleri ağacın içerisinde nerelerde aradığını, kolayca bulup bulmadığını gösterir ve bunlara göre ağaç üzerinden düzenlemeler yapılarak en kolay kullanıma getirilir.

Kaynaklar:

Kitap: Information Architecture for the World Wide Web - Rosenfeld and Morville

Video: O’ReillyChris How - Yippee-IA: All You Need To Know About Information Architecture In 10 Minutes

Oluşturulma Tarihi
10/8/20
Güncellenme Tarihi
23/9/21
Online Eğitim
UX Araştırma Eğitimi

UX tasarım stratejinizi belirlerken size yol gösterecek araştırmalar yapmak için gereken kritik adımları öğrenin.

15 Ekim - 4 Aralık 2024

Öne Çıkanlar

Öğrenci
Profesyonel
8990 TL
ONLINE EGİTİM
Online Eğitim
UX Araştırma Eğitimi
15 Ekim - 4 Aralık 2024
24
KATILIMCI
Detaylı İncele

Space Konularımız

Userspots Bülten
Her ay tasarım ve teknoloji üzerine yeni stiller, dijital ürünler, projeleriniz için kaynaklar, tasarım ilhamları ve daha fazlasına sahip bülten.
2300’den fazla kişinin kayıtlı olduğu kulübümüze katıl !
Başvuru için teşekkürler. En kısa sürede sizinle iletişime geçeceğiz.
Lütfen eksik bilgileri tamamlayıp, tekrar deneyin.