Bu içerik ile; kullanıcıların kendi ortamlarında gerçekleştirdiğimiz bir kullanıcı araştırması yöntemi olan saha araştırmasını tanıyacaksınız. UX tasarım süreçlerimize olan katkılarını, yöntemin nasıl ve hangi koşullarda uygulanması gerektiğini ve tüm detaylarını anlattık.
Bu İçerikte Yer Alan Ana Başlıklar:
• Saha Araştırması Nasıl Yapılır?
• Saha Araştırmasının UX İçin Önemi
• Saha Araştırmasının Artıları Ve Eksileri
Userspots Akademi'de online olarak devam eden; UX Araştırma ve Design Thinking eğitimlerimize katılarak kullanıcı deneyimi araştırma yöntemlerini uygulamalı bir şekilde deneyimleyebilirsiniz.
Araştırma sürecinde fikirlerimizi doğrulamak, yeni bir ürün ya da hizmet geliştirmek ve mevcut ürünü iyileştirmek adına farklı teknikler kullanılır. Saha araştırması kullanıcının tasarımla etkileşime geçtiği anda kullanıcının bağlamında, kullanıcıyla doğrudan temas gerektiren bir araştırma metodudur. Saha araştırması kapsamına giren ve birbirine çok benzeyen birçok yöntem olsa da araştırma yöntemlerini bağlamı bakımından ikiye ayırabiliriz:
1- Saha çalışmaları
2- Laboratuvar çalışmaları
Saha araştırmalarının, etnografik ve bağlamsal çalışmalardan küçük farkları olsa da temelde kullanıcının bize geldiği yöntem olan laboratuvar çalışmaları ile bizim kullanıcıya gittiğimiz saha çalışmalarını birbirinden kolaylıkla ayırabiliriz.
Laboratuvar çalışmaları araştırmacının oluşturduğu yapay bir ortamda gerçekleşir. Saha araştırmalarındaki çalışma ise kullanıcının bağlamında, doğal şartlar altında, araştırmacının gözlemci olduğu muhtemel kullanım senaryoları ile gerçekleştirilir.
Saha araştırmaları laboratuvarda değil kişilerin doğal ortamında gerçekleşir. Kişinin deneyim boyunca geçirdiği süreçlerle ilgili araştırmacıya faydalı içgörüler kazandırmasının yanı sıra ürünün/hizmetin nasıl bir ortamda sunulacağı ile ilgili de bilgi verir. Saha araştırması yürütmenin 4 ana adımı vardır. NN Group’un bu konuda hazırladığı videoyu sizler için Türkçe’ye çevirdim.
1. Katılımcı seçimi, katılımcılardan gözlem için gerekli izinlerin alınması
Araştırmanın amacına uygun bir katılımcı listesi oluşturulmalı. Katılımcıların demografik ve diğer bilgileri için araştırma kapsamında kullanılması adına onam belgeleri hazırlanmalıdır. Mekana göre özel izinler gerekebilir.
2. Tarihin belirlenmesi ve katılımcının bilgilendirilmesi
Bu aşamada kişinin günlük rutininin öğrenilmesiyle araştırmayı hangi aşamada gerçekleştirmenin uygun olacağı belirlenmelidir. Araştırma konusuna göre çalışmanın özüne en uygun zaman seçilmelidir. Ardından ziyaretin detaylarıyla ilgili katılımcı bilgilendirilmeli ve katılımcıların çalışmadan/ziyaretten ne beklemesi gerektiği, kaç kişinin katılacağı, elde edilen bilgilerle ne yapılacağı gibi konular aydınlatılmalıdır. Bilgilendirmeyi yaparken çalışmanın nihai amacı katılımcılarla paylaşılmamalıdır çünkü katılımcıların davranışlarını herhangi bir şekilde etkilemek elde edilecek çıktıların yanlış olmasına sebebiyet verebilir. Ayrıca ziyaretten önce herhangi bir hazırlık ya da düzenleme yapılmasına gerek olmadığı belirtilmelidir.
3. Araştırma düzeneğinin planlanması
Görüşmenin/ziyaretin nasıl organize edileceği, kayıt alınıp alınmayacağı önceden belirlenmelidir. Kaydedilmiş görüşmeler hem veriyi tekrar inceleyebilmek hem de paylaşabilmek adına oldukça faydalı olacaktır. Araştırmayı yürüten tek kişi varsa bu daha da önemli bir hale gelecektir. Ancak görüşmeyi kayıt altına almak katılımcıları rahatsız edecek bir biçimde olmamalıdır çünkü bu durum araştırma sonuçlarınızı kontrol edemeyeceğiniz bir biçimde etkileyebilir.
4. Görüşmenin gerçekleştirilmesi
Görüşmeden önce katılımcılara kısaca süreci anlatmak uygun olacaktır. İmzalaması gereken onam formları doldurulmalıdır. Gözlemcinin günlük hayatta davrandığı gibi davranması istenir. Katılımcıya katılımından dolayı küçük bir hediye verilebilir. Gözlem sırasında araya girmeden ancak katılımcıdan çok da uzaklaşmadan süreci yönetmek önemlidir, özellikle de katılımcı bir aygıtı kullanırken yakın mesafede durmak gerekebilir. Ancak gözlemlenen bulguları tartışmak, netleşmeyen ya da derinleştirmek istenilen noktalara değinmek için görüşmenin bitmesi beklenmelidir. Araştırmacı süreci yürütürken yönlendirmekten olabildiğinde kaçınılmalıdır.
Tasarımcı kullanıcı değildir, kendini kullanıcı gibi varsayarak fikirlerine aşık olması araştırmanın önünü kapatır. Araştırmanın kapsamından çıkmaması için kullanıcıya ulaşabilmek ve onu anlamak oldukça önemlidir. Saha araştırmasının bazı yönleriyle laboratuvar çalışmalarından daha faydalı olabilmesinin sebebi de budur. Örneğin; halihazırda bir ürününüz var ve bu ürüne dair olumsuz geri bildirim alıyorsunuz. Fakat sorunun nerede olduğunu anlamakta zorlanıyorsunuz. Kullanılabilirlik testinde tüm senaryoları test etmeniz mümkün olamayacağından kullanıcıyı kendi ortamında gözlemlemek hiç bilmediğiniz yeni çerçeveler sunabilir.
Saha araştırması uygulanma biçimi ve yeri bakımından çeşitlendiği gibi araştırmacının kullanıcıyla nasıl bir etkileşime girdiğine bağlı olarak farklılaşabilir. Bazı çalışmalarda araştırmacı sadece gözlemci konumundayken bazılarında grubun bir üyesi gibi davranabilir. Seçilen yönteme göre kullanıcıya sorular yönelterek kullanıcı deneyiminin acı noktalarına, ürünün özelliklerine dair ayrıntılı fikirlere dair bilgi edinilebilir.
• Doğrudan Gözlem (Direct Observation)
Bu teknik sayesinde kullanıcı görüşmelerinden gelen verilerin geçerliliği kontrol edilebilir ve veriler desteklenebilir. Doğrudan gözlem araştırmayı ve kullanıcı sürecini anlamak açısından oldukça faydalıdır. Kullanıcının kelime dağarcığına olan aşinalık artacaktır.
• Bağlamsal Araştırma (Contextual Inquiry)
Bağlamsal araştırma kullanıcı görüşmeleri ile doğrudan gözlem metodunun birleşmiş hali gibi düşünülebilir. Yarı yapılandırılmış bir görüşme olan bağlamsal araştırmada ürünün kullanımının bağlamı hakkında bilgiler elde edilir. Önce kullanıcıya standart sorular sorulur, ardından hem kullanıcı gözlemlenir hem de sorular sorulur.
• Müşteri Ziyaretleri
Müşteri ziyaretleri, kullanılabilirliği ölçmek adına endüstrideki belirli bir alana dair ya da belirli durumlarda ihtiyaca yönelik yapılan araştırma biçimidir. İhtiyaç duyulduğunda yapılması uygun görülür.
• Etnografik Araştırma
Etnografik çalışmalar, araştırmacının kullanıcı grubuyla aynı rollerle aynı bağlamda yer almasıdır. Araştırmacı dışarıdan bir göz olmanın ötesine geçmiş, bağlama ayak uydurmuştur. Bu sayede araştırmacı, davranışın ötesinde kişilerin mantıksal çıkarımlarına dair bilgi edinir. İçinde bulunulan sosyal durumlar sayesinde ürünün/hizmetin hedef kitlesinde bulunan kişilerin yaşamındaki iyileştirici etkisine doğrudan tanık olma fırsatı sunar. Özellikle farklı bir kültürel çevre ile ilgili araştırma yapıldığında çok faydalı bir yöntemdir.
• Sahada Kullanılabilirlik Testi
Sahada yapılacak olan kullanılabilirlik testi bütçeye ve zamana bağlı olarak doğrudan gözlem yönteminden çok daha hızlı ve efektif olabilir. Diğer saha araştırma yöntemleri gibi kullanıcının kendi ortamında gerçekleşir. Kullanıcı hakkında bilgi edinmek, bağlamı öğrenmek adına oldukça faydalıdır.
• Uzaktan Saha Çalışması (Remote Field Study)
Pandemi koşulları tüm çalışma alanlarını etkilediği gibi araştırma yöntemlerinde de değişime sebep olmuştur. Önceden yalnızca ihtiyaç duyulduğunda online gerçekleştirilen kullanıcı görüşmelerinin artık öncelikli olarak uzaktan yapılması planlanıyor. Saha araştırmasının online gerçekleştirilmesi kullanıcı görüşmelerinden çok daha zor çünkü kullanıcının kendi ortamını fiziki olarak gözlemleyemiyoruz.
Peki, uzaktan saha çalışması nasıl yapılır?
• Görüşmenin gerçekleşeceği ortamın resmi istenebilir. Kullanıcıya verilecek yönergeler daha rahat olmasını sağlayabilir. Deneyimin sınırlarını, çevresel faktörlerin nasıl etkileyebileceği, bu etkilerin nasıl azaltılabileceği ile ilgili araştırmacıya daha iyi bir kontrol imkanı sağlayacaktır.
• Teknik sıkıntılar ve düzenlemeler için görüşmeye ekstra zaman eklemek gerekebilir. Önceden bu şartları iki tarafın da bilmesi, beklentileri gerçekçi kılacaktır.
• Çalışmanın gözlem kısmında araştırmacının kamerasını kapatması katılımcının gözlemlendiğini unutmasına yardımcı olacaktır. Kullanılabilirlik testinde olan kullanıcının sesli düşünmesini istemek faydalı olabilir.
• Çevresel ipuçları için tetikte olunmalı. Eğer ekrana yaklaşırlarsa buna dair sorular sorulabilir ya da karşılaştıkları bir durumun fotoğrafını çekmeleri istenebilir.
• Online görüşmeler çok uzun sürebileceği için katılımcılar yorulabilir. Bu sebeple daha sonrasında takip için bir görüşme daha yapılabilir.
Artılar:
• Kullanıcının terminolojisini öğrenmek,
• Ürünün kullanıcıyla etkileşimlerini anlamak,
• Kullanıcının kısa yollarını (pratik çözümlerini) keşfetmek açısından oldukça faydalıdır.
Eksiler:
• Maliyetli,
• Yorucu,
• Lojistik problemler,
• Her çalışmaya uygun değil.
2017 yılında CMP Design Studio tarafından deneyim tasarımı alanında bir saha araştırması gerçekleştirildi ve bu araştırmada müzedeki ziyaretçi davranışı, müzede telefon kullanımı üzerine oldukça detaylı bir çalışma yürütüldü. Müzeye gelen ziyaretçilerin müzeye geliş motivasyonlarına, sorularına, sorularının cevaplarını nasıl bulduklarına dair sorular yöneltildi.
Çalışmada ziyaretçilerin yanlarında bir mobil cihaz getirip getirmedikleri, getirdiler ise bu cihazla neler yaptıkları ile ilgili bilgi alındı. Fotoğraf çekip çekmedikleri, sosyal medyaya bakıp bakmadıkları, müze uygulaması yüklü mü değil mi gibi sorular soruldu. Bu sorular vasıtasıyla ziyaretçinin müze deneyimini baştan sona incelemeleri mümkün olan araştırmacılar, verilerinin diğer araştırma bulgularıyla da tutarlılık gösterdiğini paylaştılar. Aynı zamanda bu çalışma saha araştırmalarının hem niceliksel hem niteliksel veri elde edilmesinin mümkün olduğuna güzel bir örnek olarak değerlendirilebilir.
Sahada yapılan çalışmalarla ilgili birçok öneri sunulabilir, yorucu olabileceğini başından kabullenerek başlamak bir artı olacaktır. Bulguları kaçırmamak adına fotoğraf günlüğü tutulabilir, analiz yaparken oldukça faydalı olacaktır. Yapılan bilimsel çalışmaların yanı sıra bu konuya mizahi bir dille yaklaşan bir film önerisini de buraya bırakıyorum, keyifli seyirler :).
Ayrıca aralarında saha araştırmasına dahil olan tekniklerin de bulunduğu 28 kullanıcı araştırma tekniğini anlattığımız rehber içeriğimiz de ilginizi çekebilir. Okumak için bu sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
-min.jpg)
