Forum başlıklarına göz atarken, sosyal medya platformlarında takılırken, bir konu üzerinde araştırma yaparken... Kısacası rahatça internette vakit geçirirken ansızın bizi sinir eden cookies yani çerezler karşımıza çıkıveriyor. Peki, sürekli karşılaştığımız ve bizleri tereddüte düşüren bu çerezler aslında nedir ve işlevleri nelerdir?
Bu içerik ile; çerezlerin nereden geldiğini, ne olduklarını ve kullanıcıya olan etkilerini beraber keşfedelim!
“Cookies” yani “çerezler“, kişinin internette gezinmesini kolaylaştırmak için ziyaret ettiği herhangi bir web sitesi tarafından tarayıcısında saklanan küçük bilgi dosyalarıdır. Bir sayfaya ilk kez tıklıyor olalım. Çerezler, tıkladığımız web sitesi tarafından erişilebilen dil tercihimiz, tema tercihimiz, ip adresimiz, bulunduğumuz konum ve benzeri bilgilerimizi toplamaya başlar. Daha sonra topladığı bilgileri tarayıcımızın geçmişinde depolar. Web sitesi, kendisini bir sonraki ziyaretimizde kim olduğumuza dair bir hatırlatmaya ihtiyaç duyduğunda, tarayıcımızda depoladığı çerezlerden yararlanır.
Örneğin: alışveriş platformları, kullanıcılarının daha önce görüntülediği ürünleri takip edebilmek için çerezlerden yararlanır. Böylelikle bir spor ayakkabı arattığımızda, o ayakkabının farklı renklerini veya benzer modellerini tarayıcımızda sürekli karşımıza çıkarken görmeye başlarız. Veya bu ayakkabıyı sepete eklediğimizde, platformda alışveriş seyrimize devam ederken ürünümüz sepette kalmaya devam edebilir.
"Çerez” tanımlaması Lou Montulli (bilgisayar programcısı) tarafından "sihirli çerez" teriminden türetilmiştir. Unix programcıları tarafından kullanılan sihirli çerezler, bir programın aldığı ve değişmeden geri gönderdiği bir veri paketleri olarak açıklanabilir.
Hali hazırda o dönemde bilgisayarlarda "sihirli çerezler" zaten kullanılmaktaydı. Ancak Haziran 1994'te Netscape çalışanı olan Montulli, bu çerezleri web iletişimlerinde kullanma fikrini ileri sürdü. Böylelikle çerezler ilk olarak 1994 yılında Netscape firması tarafından kullanılmaya başlandı.
Soru: “Çerezleri” oluştururken hedefiniz neydi?
"Çerezleri yalnızca kullanıcılar ve ziyaret ettikleri web sitesi arasında bilgi alışverişi yapmak için tasarladık. Netscape'in kurucuları ve diğer internet sakinlerinin çoğu o zamanlar gerçekten mahremiyet odaklıydı. Bu bizim önemsediğimiz bir şeydi ve oluşturduğumuz internet protokollerinin tasarımında yaygındı. Bu yüzden, sizi hatırlamasını istediğiniz web siteleri tarafından hatırlanabileceğiniz ve anonim olmak istediğinizde anonim olabileceğiniz bir mekanizma kurmak istedik.”
Peki çerez türleri neler? Bütün çerezler gerçekten var olma amacına uygun bir şekilde kullanıcı deneyimimizi iyileştirmek için mi var yoksa aralarında başka şeylere hizmet eden küçük ajanlar da bulunuyor mu? Gelin beraber bunlara da değinelim.
Çerezleri geniş anlamda iki kategoriye ayırabiliriz: oturum çerezleri ve kalıcı çerezler.
1. Oturum Çerezleri (Session Cookies)
Bunlar, tarayıcının geçici belleğinde bulunan geçici çerezlerdir. Yalnızca web tarayıcısının, bir web sitesinde gezinmesine ve başka web sayfalarına geçtiğimizde bir önceki ziyaret ettiğimiz sayfaları hatırlamasına yardımcı olmak için kullanılır. Tarayıcıyı kapattığımızda oturum çerezleri otomatik olarak silinir. Yani sadece oturum sırasında geçici olarak depolanır, tarayıcı kapatıldığında silinir, kalıcılığı yoktur.
2. Kalıcı Çerezler (Persistent Cookies)
Kalıcı çerezler ise tarayıcı belleğinde uzun süre saklanan çerezlerdir. Çoğunun son kullanma tarihi vardır, bu tarihe gelindiğinde otomatik olarak kaldırılırlar. Ancak bazıları tarayıcı ayarlarından silmediğimiz sürece depolanmaya devam eder.
Kalıcı çerezler, oturum açma bilgilerimizi hatırlamak gibi önemli ayrıntılardan sorumludur. Kullanıcı bilgilerimizi ve kişiselleştirme tercihlerimizi aynı web sitesini bir sonraki ziyaretimiz için elinde tutar. Böylece ziyaretler arasında oturumumuz açık kalır ve o web sitesine ait kişiselleştirme tercihlerimiz devam eder.
Yukarıda tanımladığımız oturum çerezleri ve kalıcı çerezler, birinci taraf çerezleridir. Birinci taraf çerezleri ziyaretçisi olduğumuz internet sitesi tarafından tarayıcımıza depolanır ve sadece bu site tarafından kullanılabilir. Genellikle bunları güvenli ve yararlı çerezler olarak kabul edebiliriz.
Çerezlerin oluşturulma amacı her ne kadar iyi niyetli olsa da kötü niyetli hazırlanmış çerezlere de rastlamak mümkündür. Üçüncü taraf çerezler, ziyaret ettiğimiz web sitesi dışındaki organizasyonlara da tanımlanır. Web sitesinden ayrıldıktan sonra uzun süre tarayıcıdaki faaliyetlerimizi izleme ve kaydetme imkanına sahiptir. Bu sayede ilgi alanlarımızı ve internet alışkanlıklarımızı analiz ederek bir profil oluşturur. Kötü niyetli çerezler ile hazırlanan bu profiller reklam şirketlerine satılarak bu firmaların kişiye özel satışlar gerçekleştirebilmesini sağlayabilir. Böylelikle, birkaç dakika önce baktığımız, hatta günler, haftalar önce öylesine tıkladığımız bir ürünü o an bulunduğumuz web sitesinde veya uygulamada reklam olarak ansızın görebiliriz. Düşünsenize, annenizin doğum günü için çanta araştırıyorsunuz ve kendisi tarayıcıyı açtığı an karşısına bir sürü çanta reklamı çıkıyor? Sinir bozucu, değil mi?
Zombi çerezler olarak bilinen bazı üçüncü taraf çerezler daha da güvensizdir. Biz çerezlere izin vermesek bile bunlar kendiliğinden kalıcı olarak yüklenir ve tarayıcımızda bulunan bir eklentinin içinde tutunabilir. Çerezlerin tümünü temizlesek dahi daha sonra eklentide tutunan zombi çerez kopyası tarayıcımızda zombi gibi hortlayabilir! Yok edilmeleri oldukça zordur. Bu da kullanıcı gizliliği için risk değeri taşımaktadır.
Çerezler, bahsettiğimiz üzere biz internette gezinirken girdiğimiz web sitelerinin tarayıcıya gönderdiği küçük metin dosyalarıdır. İçindeki veriler değişmediğinden, zararlı değildir.
- Çerezler herhangi bir programı çalıştıramaz.
- Çerezler bilgisayarımızdan/ telefonumuzdan veya tabletimizden bizim adına bilgi toplayamaz, bilgi çalamaz.
Ancak virüs veya diğer kötü amaçlı yazılımlar bulaştırmayan çerezler, bazı siber saldırganlar için tam anlamıyla “çerezler”, yani savunmasızlar. Dolayısıyla oturum çerezleri bu gibi durumlarda çalınabilirler. Tehlikeli olan ise bu çerezlerin tarayıcı geçmişlerimizi takip edebilmesidir. Bunun gibi sürekli izleme davranışı biz kullanıcılarda güvenlik endişesi oluşturabilir.
Çerezler, internet kullanıcılarına birçok avantaj sağlar. Örneğin:
- Şifre, kullanıcı adı veya kişiselleştirilmiş tercihler gibi bilgilerin hatırlanması kullanıcı deneyimlerimizi iyileştirirken o web sitesini ziyaretlerimizi kolaylaştırır.
- Sadece ilgilendiğimiz ürünlerin veya hizmetlerin reklamlarını görürüz.
- Çerezleri tarayıcıdan kolayca bulabiliriz ve kontrol edebiliriz (zombi çerezler hariç).
Çerezleri kabul etmenin avantajları olduğu gibi, elbette bazı dezavantajları da vardır:
- Üçüncü tarafların çerezler tarafından saklanan bilgilere erişmesi mümkündür ve bu da kullanıcı gizliliğimiz konusunda endişe hissetmemize neden olabilir.
- İnternette gezinirken izlendiğimiz hissine kapılarak tedirgin hissedebiliriz.
- Bazı virüsler çerez olarak gizlenebilir ve çerezler silindikten sonra tekrar ortaya çıkabilir.
Özetle çerezler, biz web sitelerini ziyaret ettiğimizde bilgisayarımızın, telefonumuzun ya da tabletimizin tarayıcısına bırakılan küçük dosyalardır. Web siteleri, kendimize özgü kişiselleştirmelerimizi ve tercihlerimizi tekrar hatırlayabilmek için bu küçük veri paketlerinden yararlanır. Web deneyimini kullanıcı dostu bir hale getirmek çerezlerin asıl amacı olsa da bazı çerezler kullanıcıların aktivitelerini izlemek gibi tartışmalı amaçlar için kullanılmaktadır. Tarayıcı ayarlarımızdan düzenli olarak çerezleri temizlemek, aslında özünde zararsız metin dosyaları olan bu minik depoların kafamızda oluşturduğu soru işaretlerinden kurtulmak için kolay ve pratik bir yoldur diyebiliriz.
-min.jpg)
